Η ΝΕΚΡΩΣΙΜΟΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ
που ψάλλεται στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ.
Τα ψαλλόμενα τροπάρια καθώς και τα αναγνώσματα εκτός από τη θεολογική τους πληρότητα περιέχουν και πολύ υψηλά φιλοσοφικά νοήματα, τα οποία έχουν άμεση σχέση με τη βελτίωση της πνευματικής ζωής των εκκλησιαζομένων.
Στο Τυπικόν της Εκκλησίας (σελίδα 439), μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι δεν υπάρχει καμιά διάκριση για κανέναν άνθρωπο, όσο μεγάλο αξίωμα και αν κατείχε επί της γης. Η νεκρώσιμος ακολουθία είναι η ίδια για όλους τους ανθρώπους, είτε αυτοί είναι βασιλιάδες, πατριάρχες, αρχιερείς, ιερείς, άνδρες, γυναίκες, μικροί ή μεγάλοι, επειδή όπως λέει και ο απόστολος Παύλος " Πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού" ( Γαλάτας Γ/3: 28.)
Ευλογητός ο Θεός ημών, πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
Ευλογημένος να είναι ο Θεός μας πάντοτε τώρα και πάντα και αιώνια. Αμήν.
Ακολουθούν επιλεγμένοι στίχοι από τον ΡΙΗ/118 ψαλμό του Δαβίδ.
ΣΤΑΣΙΣ Α΄ Ηχος πλ. β΄
Άμωμοι εν οδώ. Αλληλούια. Ευλογητός εί Κύριε, δίδαξόν με τα δικαιώματα σου. Αλληλούια.
Όσοι βαδίζουν την οδό του Κυρίου πρέπει να είναι άμωμοι και καθαροί από κάθε μόλυσμα αμαρτίας. Δοξολογείτε τον Κύριο! Άξιος ευλογίας είσαι Κύριε, κάνε μου γνωστά τα δικαιώματά σου πάνω σε όλα τα δημιουργήματά σου. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Επεπόθησεν η ψυχή μου του επιθυμήσαι τα κρίματά σου εν παντί καιρώ. Αλληλούια.
Λαχτάρησε η ψυχή μου να επιθυμήσει τα μυστήριά σου σε κάθε στιγμή. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Ενύσταξεν η ψυχή μου από ακηδίας, βεβαίωσόν με εν τοις λόγοις σου. Αλληλούια.
Η ψυχή μου περιήλθε σε πνευματική υπνηλία εξαιτίας της ανορεξίας μου και της αδιαφορίας μου, στήριξέ με, ώστε να έχω βεβαιότητα στα αδιάψευστα λόγια σου. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Κλίνον την καρδίαν μου εις τα μαρτύριά σου και μη εις πλεονεξίαν. Αλληλούια.
Κάνε η καρδιά μου να είναι στραμμένη στις μαρτυρίες που αποδεικνύουν την ύπαρξή σου και στις εντολές σου και όχι να είναι στραμμένη στη πλεονεξία. Πράγματι, όποιος έχει στραμμένη τη καρδιά του στη πλεονεξία δεν προσέχει στις μαρτυρίες και στις εντολές του Θεού. Η πλεονεξία, που είναι η ολοκληρωτική αφιέρωση του ανθρώπου για την απόκτηση όλο και περισσοτέρων υλικών αγαθών, είναι μεγάλη αμαρτία (Κολοσσαείς Γ/3: 5).
Αθυμία κατέσχε με από αμαρτωλών, των εγκαταλιμπανόντων τον νόμον σου. Αλληλούια.
Βαρυθυμία, ακεφιά και κατάπτωση με κατέλαβε εξ αιτίας των αμαρτωλών που εγκαταλείπουν το νόμο σου. Ο υπέρτατος νόμος του Θεού είναι η αγάπη μας για το Θεό και για το συνάνθρωπο.
Η μη τήρηση του Θεϊκού αυτού νόμου φέρνει δεινά στους ανθρώπους. Έτσι λοιπόν όποιος είναι μαθητής του Χριστού υποφέρει και προσεύχεται καθώς βλέπει γύρω του αυτή τη χαώδη
κατάσταση που έχει δημιουργηθεί πάνω στον κόσμο εξαιτίας των αμαρτωλών ανθρώπων που ζουν, έχοντας εγκαταλείψει το νόμο του Θεού. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Μέτοχος εγώ ειμί πάντων των φοβουμένων Σε και των φυλασσόντων τας εντολάς Σου. Αλληλούια.
Εγώ συμμετέχω μαζί με όλους αυτούς που Σε φοβούνται (σέβονται) και φυλάσσουν (εφαρμόζουν) τις εντολές Σου στη ζωή τους. Ο στίχος αυτός μας λέγει ότι όλοι οι αληθινοί Χριστιανοί έχουν υποχρέωση να φυλάσσουν και να εκτελούν τις άγιες εντολές του Θεού. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
Η Δόξα ανήκει στο Πατέρα και στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα.
Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν. Αλληλούια.
Και τώρα και πάντοτε και αιώνια. Αμήν. Αλληλούια. Δοξολογείτε τον Κύριο.
ΣΤΑΣΙΣ Β΄. Ηχος πλ. α΄.
Αι χείρες σου εποίησάν με και έπλασάν με, συνέτισόν με και μαθήσομαι τας εντολάς σου. Ελέησόν με Κύριε.
Τα χέρια σου με δημιούργησαν και με έπλασαν, δώσε μου σύνεση και θα μάθω τις εντολές σου.
Ο στίχος αυτός παραπέμπει στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της "Γένεσης" στην Παλαιά Διαθήκη, όπου εκεί αναφέρεται η δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό, όπου ο Θεός του έδωσε το γήινο υλικό ανθρώπινο σώμα και την άυλη ψυχή του που είναι φτιαγμένη κατ’ εικόναν και καθ’ ομοίωσιν του Θεού. Ελέησέ με Κύριε!
Ότι εγεννήθην ως ασκός εν πάχνη, τα δικαιώματά σου ουκ επελαθόμην. Ελέησόν με Κύριε.
Διότι γεννήθηκα σαν ένα ασκί μέσα στη πάχνη, αλλά τα δικά σου δικαιώματα επάνω μου δεν τα ξέχασα ποτέ. Ελέησέ με Κύριε!
Σος ειμί εγώ, σώσον με, ότι τα δικαιώματά σου εξεζήτησα. Ελέησόν με Κύριε.
Δικός σου είμαι εγώ Κύριε. Σώσε με, διότι ζήτησα με όλη μου τη καρδιά τα δικαιώματά σου. Ελέησέ με Κύριε!
Από των κριμάτων σου ουκ εξέκλινα, ότι συ ενομοθέτησάς με. Ελέησον με Κύριε.
Από τις δίκαιες κρίσεις σου δεν παρέκκλινα, γιατί εσύ τοποθέτησες τους νόμους σου επάνω μου.
Ελέησέ με Κύριε!
Έκλινα την καρδίαν μου, του ποιήσαι τα δικαιώματά σου εις τον αιώνα δι’ αντάμειψιν.
Ελέησόν με Κύριε.
Έστρεψα τη καρδιά μου στο να εκτελώ τις εντολές σου αιωνίως, με σκοπό την ανταμοιβή μου που είναι η αιώνια ζωή. Ελέησέ με Κύριε!
Καιρός του ποιήσαι τω Κυρίω. Διασκέδασαν τον νόμον σου. Ελέησόν με Κύριε.
Είναι καιρός να ενεργήσει ο Κύριος. Οι άνθρωποι καταπάτησαν και περιγέλασαν το νόμο σου, όμως υπάρχει ένα μικρό υπόλοιπο δίκαιων ανθρώπων που ζουν μέσα σε μια άδικη, άθεη, πικρή και σκληρή κοινωνία και αυτοί παρακαλούν να ενεργήσει ο Κύριος και να πράξει έτσι, ώστε στο τέλος να επικρατήσει η δική του Θεία Δικαιοσύνη μέσα σε έναν κόσμο που συνεχώς αθετεί και παραβαίνει τους νόμους του Θεού. Ελέησέ με Κύριε!
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
Η Δόξα ανήκει στον Πατέρα και στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα.
Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Και τώρα και πάντοτε και αιώνια. Αμήν.
Ελέησόν με Κύριε, Κύριε, ελέησέ με Κύριε, Κύριε!
ΣΤΑΣΙΣ Γ΄. Ηχος πλ. δ΄.
Και ελέησόν με. Αλληλούια. Και ελέησέ με. Δοξολογείτε τον Κύριο.
Επίβλεψον επ΄ εμέ και ελέησόν με, κατά το κρίμα των αγαπώντων το όνομά σου. Αλληλούια.
Στρέψε το βλέμμα σου με ευμένεια απάνω μου και ελέησέ με, σύμφωνα με την κρίση σου για αυτούς που αγαπούν τον Άγιο Όνομά σου. Δοξολογείτε τον Κύριο.
Νεότερος εγώ ειμί και εξουθενωμένος, τα δικαιώματα σου ουκ επελαθόμην. Αλληλούια.
Είμαι νέος στην πίστη ασήμαντος και αποκαμωμένος, όμως δεν ξέχασα ποτέ τα δικαιώματά σου επάνω μου. Δοξολογείτε τον Κύριο.
Της φωνής μου άκουσον Κύριε, κατά το έλεός σου, κατά το κρίμα σου ζήσον με. Αλληλούια.
Σε παρακαλώ, Κύριε, άκουσε τη φωνή μου σύμφωνα με το μεγάλο σου έλεος, σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση σου δώσε μου ζωή. Δοξολογείτε τον Κύριο!
Άρχοντες κατεδίωξάν με δωρεάν, και από των λόγων σου εδειλίασεν η καρδία μου. Αλληλούια.
Άρχοντες του αμαρτωλού τούτου κόσμου με καταδίωξαν αναίτια, χωρίς κανένα λόγο και από τα λόγια σου που είναι εναντίον της αδικίας, φοβήθηκε η καρδιά μου.
Ζήσεται η ψυχή μου και αινέσει σε και τα κρίματά σου βοηθήσει μοι. Επλανήθην ως πρόβατον απολωλός ζήτησον τον δούλον σου, ότι τας εντολάς σου ουκ επελαθόμην.
Θα ζήσει η ψυχή μου και θα σε δοξολογεί αιωνίως. Πλανήθηκα σαν το χαμένο πρόβατο, ψάξε να βρεις το δούλο σου, γιατί ποτέ μου δεν ξέχασα τις εντολές σου.
Ο στίχος αυτός υπενθυμίζει την παραβολή του Χριστού για το χαμένο πρόβατο, που με πολλή αγάπη ο βοσκός ψάχνει να το βρει (Λουκάς ΙΕ/15: 4-7).
ΤΑ ΝΕΚΡΩΣΙΜΑ ΕΥΛΟΓΗΤΑΡΙΑ (ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ).
Ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά σου.
Ευλογημένος είσαι, Κύριε. Δίδαξέ με τα δικαιώματά σου.
Των αγίων ο χορός εύρε πηγήν της ζωής και θύραν παραδείσου. Εύρω καγώ την οδόν δια της μετανοίας. Το απολωλός πρόβατον εγώ ειμί. Ανακάλεσαί με , Σωτήρ, και σώσον με.
Ο χορός των αγίων βρήκε τη πηγή της ζωής που είναι ο Χριστός και βρήκε και την πόρτα του παραδείσου. Ας βρω και εγώ την οδό αυτή που οδηγεί στη πηγή της ζωής και στην πόρτα του παραδείσου με τη μετάνοια. Το χαμένο πρόβατο της παραβολής του Χριστού εγώ
είμαι. Ξανά κάλεσέ με, Σωτήρα μου και σώσε με.
Ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά σου.
Ευλογημένος είσαι Κύριε. Δίδαξέ με τα δικαιώματά σου.
Ο πάλαι μεν, εκ μη όντος πλάσας με και εικόνι σου θεία τιμήσας, παραβάσει εντολής δε πάλιν με επιστρέψας εις γην εξ ης ελήφθην, εις το καθ’ ομοίωσιν επανάγαγε, το αρχαίον κάλλος αναμορφώσασθαι.
Συ ο οποίος απ’ αρχής με έπλασες από το τίποτα στο πρόσωπο του Αδάμ, αφού με τίμησες με τη θεία εικόνα σου και λόγω της ανυπακοής στην εντολή σου, αφού με επέστρεψες πάλι στη γη από την οποία με πήρες, επανάφερέ με πάλι στην αρχική κατάσταση ώστε να μοιάσω σε Σένα, και να με αναμορφώσεις, ώστε να επανέλθει πάλι η αρχαία ομορφιά.
Ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά σου.
Ευλογημένος είσαι Κύριε. Δίδαξέ με τα δικαιώματά σου.
Εικών ειμί της αρρήτου δόξης σου, ει και στίγματα φέρω πταισμάτων. Οικτείρησον το σον πλάσμα Δέσποτα, και καθάρισον ση ευσπλαχνία. Και την ποθεινήν πατρίδα παράσχου μοι, παραδείσου πάλιν ποιών πολίτην με.
Είμαι εικόνα της ανείπωτης και ανέκφραστης δόξας σου, αν και δεν είμαι απαλλαγμένος από τα στίγματα των παραπτωμάτων μου. Σπλαχνίσου το δικό σου δημιούργημα Δέσποτα, και καθάρισέ το λόγω της άπειρης ευσπλαχνίας σου. Και την πατρίδα που ποθώ Κύριε δώσε μου την, ξανακάνοντάς με πολίτη του Παραδείσου.
Ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά σου.
Ευλογημένος είσαι Κύριε. Δίδαξέ με τα δικαιώματά σου.
Ανάπαυσον ο Θεός τον δούλον σου και κατάταξον αυτόν εν παραδείσω, όπου χοροί των αγίων Κύριε, και οι δίκαιοι εκλάμψουσιν ως φωστήρες. Τον κεκοιμημένον δούλον σου ανάπαυσον, παρορών αυτού πάντα τα εγκλήματα.
Ανάπαυσε Θεέ μου το δούλο σου και κατάταξέ τον στον Παράδεισο, εκεί όπου υπάρχουν οι χοροί των αγίων Κύριε και οι δίκαιοι θα λάμψουν σαν τα υπέρλαμπρα ουράνια σώματα.
Το δούλο σου που έχει κοιμηθεί ανάπαυσέ τον παραβλέποντας όλα τα παραπτώματά του.
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι. Τριαδικόν.
Η Δόξα ανήκει στον Πατέρα και στον Υιό και στο Αγιο Πνεύμα.
Το τριλαμπές της μιας Θεότητος ευσεβώς υμνήσωμεν βοώντες. Άγιος εί, ο Πατήρ ο άναρχος, ο συνάναρχος Υιός και το Θείον Πνεύμα.
Φώτισον ημάς πίστει σοι λατρεύοντας και του αιωνίου πυρός εξάρπασον.
Τον Τριαδικό Θεό, τις τρεις λάμψεις της μιας Θεότητας, με ευσέβεια ας δοξολογήσουμε φωνάζοντας δυνατά. 'Άγιος είσαι Πατέρα μας που δεν έχεις αρχή, 'Άγιος είσαι εσύ ο συνάναρχος Υιός, ο Ιησούς Χριστός, που επίσης δεν έχεις αρχή και το Άγιο και Θείο Πνεύμα.
Φώτισέ μας, ώστε να σε λατρεύουμε με πίστη και άρπαξέ μας μακριά από την αιώνια φωτιά της κόλασης.
Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Και τώρα και πάντοτε και αιώνια. Αμήν.
Χαίρε σεμνή η Θεόν σαρκί τεκούσα, εις πάντων σωτηρίαν, δι’ ης γένος των ανθρώπων εύρατο την σωτηρίαν. Δια σου εύροιμεν Παράδεισον, Θεοτόκε, αγνή, ευλογημένη.
Χαίρε σεμνή εσύ που γέννησες το Θεό κατά σάρκα, δια τoυ οποίου το ανθρώπινο γένος βρήκε τη σωτηρία. Μέσα από τη γέννηση του Υιού σου βρήκαμε τον Παράδεισο, Θεοτόκε, αγνή, ευλογημένη.
Αλληλούια, αλληλούια, αλληλούια. Δόξα σοι ο Θεός.
ΚΟΝΤΑΚΙΟ.
Μετά των αγίων ανάπαυσον Χριστέ την ψυχήν του δούλου σου, ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος.
Μαζί με τους αγίους ανάπαυσε Χριστέ τη ψυχή του δούλου σου. Εκεί όπου δεν υπάρχει πόνος, ούτε λύπη, ούτε στεναγμός, αλλά υπάρχει ατελείωτη ζωή.
ΝΕΚΡΩΣΙΜΑ ΙΔΙΟΜΕΛΑ ( ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ). Ήχος α΄.
Ποία του βίου τρυφή διαμένει λύπης αμέτοχος; Ποία δόξα έστηκεν επί γης αμετάθετος; Πάντα σκιάς ασθενέστερα, πάντα ονείρων απατηλότερα. Μια ροπή, και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται. Αλλ’ εν τω φωτί Χριστέ του προσώπου σου, και τω γλυκασμώ της σης ωραιότητος, ον εξελέξω ανάπαυσον ως φιλάνθρωπος.
Ποια απόλαυση της ζωής παραμένει χωρίς να μετέχει σε λύπη; Πραγματικά όσο πολυτελή και πλούσια ζωή και αν περνάει ένας άνθρωπος, δε μπορεί να αποφύγει τις λύπες. Η λύπη είναι συνυφασμένη με τη ζωή του ανθρώπου, όσο μεγάλος, πλούσιος ή ένδοξος και αν είναι σύμφωνα με τα ανθρώπινα πράγματα. Ποια δόξα πάνω στη γη έμεινε αμετακίνητη; Όλα είναι πιο ασθενικά και από τις σκιές, όλα είναι πιο ψεύτικα και από τα όνειρα. Μια στιγμιαία στροφή και όλα αυτά τα διαδέχεται ο θάνατος.
Αλλά μέσα στο υπέρλαμπρο φως του προσώπου σου Χριστέ και μέσα στη γλύκα της δικής σου ωραιότητας, αυτόν που εξέλεξες, ανάπαυσέ τον, επειδή είσαι φιλάνθρωπος. Η αγάπη σου είναι τόσο μεγάλη για τους ανθρώπους Κύριε, γιατί ενώ είσαι ο Θεός μας, καταδέχτηκες να γίνεις άνθρωπος και να σταυρωθείς από άνομους ανθρώπους, για τη σωτηρία όλου του ανθρωπίνου γένους. Σε αυτό το τροπάριο ο Ιερός συγγραφέας μας δείχνει τη ματαιότητα όλων των εγκοσμίων και πόσο πολύ γρήγορα όλα αυτά τα διαδέχεται ο θάνατος μέσα σε μια στιγμή του χρόνου.
Ηχος β'. Ως άνθος μαραίνεται και ως όναρ παρέρχεται, και διαλύεται πας άνθρωπος.
Πάλιν δε ηχούσης της σάλπιγγος, νεκροί ως εν συσσεισμώ, πάντες αναστήσονται προς την σην υπάντησιν Χριστέ ο Θεός.
Τότε Δέσποτα ον μετέστησας εξ ημών, εν ταις των αγίων σου κατάταξον σκηναίς, το πνεύμα του σου δούλου, Χριστέ.
Σαν το άνθος μαραίνεται και σαν το όνειρο περνάει και διαλύεται ο κάθε άνθρωπος.
Πάλι δε όταν ηχήσει η σάλπιγγα στη δευτέρα παρουσία του Χριστού, οι νεκροί σαν μέσα από σεισμό όλοι θα αναστηθούν, ώστε να σε προϋπαντήσουν Χριστέ ο Θεός. Τότε, Δέσποτα, αυτόν τον οποίον μετέστησες από εμάς τοποθέτησέ τον στις σκηνές των αγίων σου, δηλαδή το πνεύμα του δικού σου δούλου Χριστέ.
Έτερον εκτός τυπικού. Ήχος β΄.
Οίμοι, οιον αγώνα έχει η ψυχή, χωριζομένη εκ του σώματος! Οίμοι, πόσα δακρύει τότε και ουχ υπάρχει ο ελεών αυτήν! Προς τους αγγέλους τα όμματα ρέπουσα, άπρακτα καθικετεύειν. Προς τους ανθρώπους τας χείρας εκτείνουσα, ουκ έχει τον βοηθούντα. Διό αγαπητοί μου αδελφοί εννοήσαντες ημών το βραχύ της ζωής, τω μεταστάντι την ανάπαυσιν, παρά Χριστού αιτησώμεθα, και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος.
Αλίμονο πόσο μεγάλο αγώνα έχει η ψυχή, όταν χωρίζεται από το σώμα!
Αλίμονο, πόσα δάκρυα χύνει τότε και δεν υπάρχει κανείς να την ελεήσει! Όταν στρέφει τα μάτια προς τούς αγγέλους, χωρίς αποτέλεσμα παρακαλεί. Προς τούς ανθρώπους, όταν εκτείνει τα χέρια, δε βρίσκει κάποιον να τη βοηθήσει..
Γι’ αυτό, αφού εννοήσουμε το μικρό διάστημα τής ζωής μας, ας ζητήσουμε από το Χριστό να αναπαύσει αυτόν που μετέστησε από εμάς και στις ψυχές μας να χαρίσει το μέγα Έλεος του. 'Όπως λέει ο απόστολος Ιάκωβος στην επιστολή του στο κεφάλαιο δ’ και στο στίχο 14 "Δε γνωρίζετε το μέλλον της αυριανής ημέρας, γιατί ποια είναι η ζωή σας; Είναι ατμός, που για λίγο φαίνεται και μετά χάνεται ",
Ηχος γ΄. Πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, όσα ουκ υπάρχει μετά θάνατον. Ου παραμένει ο πλούτος ου συνοδεύει η δόξα. Επελθών γαρ ο θάνατος ταύτα πάντα εξηφάνισται.
Διό Χριστώ τω αθανάτω Βασιλεί βοήσωμεν. Τον μεταστάντα εξ ημών ανάπαυσον, ένθα πάντων εστίν ευφραινομένων η κατοικία.
'Όλα τα ανθρώπινα πράγματα είναι μάταια. Εδώ ο ιερός υμνωδός παίρνει τη φράση αυτή από το βιβλίο του «Εκκλησιαστή» της Παλαιάς Διαθήκης, που λέει στον πρώτο στίχο: "Ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιότης", όσα δεν υπάρχουν μετά το θάνατο. Πράγματι αφού τίποτα δεν ακολουθεί την ψυχή του ανθρώπου μετά το θάνατο, άρα είναι όλα μάταια. Εξηγεί ο ιερός υμνωδός, δεν παραμένει ο πλούτος, ούτε συνοδεύει την ψυχή του ανθρώπου η δόξα.
Αυτά τα δύο στοιχεία του πλούτου και της δόξας για τα οποία ανάλωσε τη ζωή του ο μεταστάς άνθρωπος όταν ζούσε, αυτά για τα οποία πόνεσε, στενοχωρήθηκε, ήδη έχουν παραμείνει πίσω σαν σκιές. Με το που ήλθε ο θάνατος, όλα αυτά εξαφανίστηκαν. Γι’ αυτό ας φωνάξουμε δυνατά στο Χριστό στον αθάνατο βασιλιά. Αυτόν που μετέστησες από εμάς ανάπαυσέ τον εκεί που βρίσκεται η κατοικία αυτών που ευφραίνονται και χαίρονται στη βασιλεία του Θεού.
Ηχος δ΄. Όντως φοβερότατον το του θανάτου μυστήριον, πως ψυχή εκ του σώματος, βιαίως χωρίζεται εκ της αρμονίας, και της συμφυίας ο φυσικότατος δεσμός, θείω βουλήματι αποτέμνεται διό σε ικετεύομεν. Τον μεταστάντα ανάπαυσον, εν σκηναίς των δικαίων σου, ζωοδότα φιλάνθρωπε.
Πραγματικά το μυστήριο του θανάτου είναι πάρα πολύ φοβερό, δηλαδή πώς η ψυχή χωρίζεται από το σώμα όπου αρμονικά συνυπήρχε μαζί του και ο φυσικότατος δεσμός της συνύπαρξης του σώματος με την ψυχή αποκόπτεται, σύμφωνα με τη θέληση του Θεού. Γι’ αυτό σε παρακαλούμε, αυτόν που μετέστησες ανάπαυσέ τον στις σκηνές των δικαίων σου, Εσύ που δίνεις ζωή και είσαι φιλάνθρωπος.
Εκτός τυπικού, ήχος ο αυτός.( ήχος δ΄).
Πού εστίν η του κόσμου προσπάθεια; Πού εστί η των προσκαίρων φαντασία; Πού εστίν ο χρυσός και ο άργυρος; Πού εστίν των οικετών η πλημμύρα και ο θόρυβος; Πάντα κόνις, πάντα τέφρα, πάντα σκιά.
Αλλά δεύτε βοήσωμεν τω αθανάτω βασιλεί. Κύριε, των αιωνίων σου αγαθών αξίωσον, τον μεταστάντα εξ ημών, αναπαύων αυτόν εν τη αγήρω μακαριότητι.
Πού είναι η προσπάθεια του κόσμου για την απόκτηση υλικών αγαθών, φήμης, δόξας και πλούτου;
Πού είναι η φαντασία, η υπερηφάνεια και η καύχηση για τα πρόσκαιρα πράγματα;
Πού είναι το χρυσάφι και το ασήμι;
Πού είναι η κοσμοπλημμύρα και ο κοσμικός θόρυβος; Στην πραγματικότητα όλα είναι σκόνη, στάχτη και σκιές. Ελάτε όμως να φωνάξουμε δυνατά στον αθάνατο βασιλιά που είναι ο Ιησούς Χριστός. Κύριε, αξίωσε και κάνε μέτοχο των αιωνίων σου δωρεών, δηλαδή της αιώνιας κληρονομιάς σου, αυτόν που μετέστησες από εμάς, αναπαύοντάς τον στην αιώνια και αγέραστη αληθινή ευτυχία.
Ηχος πλ. α΄. Εμνήσθην του προφήτου βοώντος. Εγώ ειμί γη και σποδός. Και πάλιν κατενόησα εν τοις μνήμασι και είδον τα οστά τα γεγυμνωμένα και είπον, άρα τις εστί, βασιλεύς ή στρατιώτης, ή πλούσιος ή πένης, ή δίκαιος, ή αμαρτωλός; Αλλά ανάπαυσον, Κύριε , μετά δικαίων τον δούλον σου, ως φιλάνθρωπος.
Θυμήθηκα τον προφήτη που φώναζε δυνατά. Εγώ είμαι "χώμα και στάχτη". Εδώ ο ιερός υμνωδός σαφώς υπονοεί τον Αβραάμ που είπε αυτή τη φράση και μπορούμε να τη βρούμε στο βιβλίο της «Γένεσης» στην Παλαιά Διαθήκη στο κεφάλαιο ΙΗ/18. και στο στίχο 27. Εκεί ο Πατριάρχης Αβραάμ συνομιλεί με το Θεό λίγο πριν από την καταστροφή των Σοδόμων και εκλιπαρεί το Θεό για τη σωτηρία της πόλης, εάν βρεθούν εκεί μερικοί δίκαιοι άνθρωποι, ελάχιστοι στον αριθμό μέσα σε μια σχεδόν πλήρως διεφθαρμένη πολιτεία.
Και αυτή τη φράση, ότι δηλαδή είμαστε χώμα και στάχτη, την εννόησα πολύ καλά στα μνήματα, όταν είδα τα γυμνωμένα κόκαλα και είπα:
«άραγε ποιος είναι εδώ πέρα, βασιλιάς ή στρατιώτης, ή πλούσιος, ή πάμφτωχος, ή δίκαιος ή αμαρτωλός;»
Πράγματι όλοι και όλα ισοπεδώνονται στα κοιμητήρια. Ό,τι και να κάνει η ανθρώπινη ματαιοδοξία, όσο μεγαλοπρεπείς τάφους και αν φτιάξει, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο για όλους τους ανθρώπους... Γυμνά κόκαλα....
Αλλά ανάπαυσε Κύριε, μαζί με τους δίκαιους το δούλο σου, επειδή είσαι φιλάνθρωπος.
Ηχος πλ.β.' Αρχή μοι και υπόστασις, το πλαστουργόν σου γέγονε πρόσταγμα. Βουληθείς γάρ εξ αοράτου τε, και ορατής με ζώον συμπήξαι φύσεως, γήθεν μου το σώμα διέπλασας, δέδωκας δε μοι ψυχήν, τη θεία σου και ζωοποιώ εμπνεύσει. Διό Χριστέ, τον δούλον σου, εν χώρα ζώντων, εν σκηναίς δικαίων ανάπαυσον.
Αρχή για την ύπαρξή μου έγινε το δημιουργικό σου πρόσταγμα. Διότι, επειδή θέλησες, από αόρατη και ορατή φύση με έκαμες ζωντανή ύπαρξη, αφού έπλασες το σώμα μου από τη γη και μου έδωσες ψυχή με τη Θεία και ζωοφόρο πνοή Σου. Γι’ αυτό, Χριστέ μου, ανάπαυσε το δούλο σου στη Χώρα των ζώντων στις σκηνές των δικαίων, δηλαδή εκεί που κατοικούν οι
δίκαιοι.
Ήχος βαρύς. Ανάπαυσον Σωτήρ ημών ζωδότα, ον μετέστησας αδελφόν ημών εκ των προσκαίρων, κράζοντα δόξα σοι.
Ανάπαυσε, Σωτήρα μας, εσύ που δίνεις τη ζωή, αυτόν τον αδελφό μας που τον μετέστησες από τα πρόσκαιρα, φωνάζοντας δυνατά: «δόξα σε σένα Κύριε».
Έτερον εκτός τυπικού. Ήχος ο αυτός (Βαρύς).
Κατ’ εικόνα σην και ομοίωσιν πλαστουργήσας κατ’ αρχάς τον άνθρωπον, εν παραδείσω τέθεικας, κατάρχειν σου των κτισμάτων. Φθόνω δε διαβόλου απατηθείς, της βρώσεως μετέσχε, των εντολών σου παραβάτης γεγονός.
Διό πάλιν εις γην εξ ης ελήφθη κατεδίκασας επιστρέφειν, Κύριε, και αιτείσθαι την ανάπαυσιν.
Κατ’ εικόνα δική σου και ομοίωση αφού έπλασες αρχικά τον άνθρωπο, τον έβαλες στον παράδεισο, για να κυβερνά τα κτίσματά σου. Όμως, αφού εξαπατήθηκε από το φθονερό διάβολο, έφαγε τον απαγορευμένο καρπό και έτσι έγινε παραβάτης των εντολών σου.
Γι΄ αυτό πάλι τον καταδίκασες με την δικαία κρίση σου να επανέλθει στη γη από την οποία τον πήρες, για να ζητάει και να βρει την αιώνια ανάπαυση του.
Ηχος πλ. δ. Θρηνώ και οδύρομαι όταν εννοήσω τον θάνατον, και ίδω εν τοις τάφοις κειμένην την κατ’ εικόνα Θεού, πλασθείσαν ημίν ωραιότητα, άμορφον, άδοξον, μη έχουσαν είδος. Ω του θαύματος! Τί το περί ημάς τούτο γέγονε μυστήριον; Πώς παρεδόθημεν τη φθορά και συνεζεύχθημεν τω θανάτω; Όντως Θεού προστάξει ως γέγραπται, του παρέχοντος τοις μεταστάσι την ανάπαυσιν.
Θρηνώ και κλαίω σπαρακτικά, όταν καταλάβω καλά το θάνατο και δω μέσα στους τάφους να βρίσκεται η ωραιότητα του ανθρώπου, ο οποίος έχει πλασθεί κατ’ εικόναν Θεού και όμως να είναι χωρίς μορφή, δόξα και χωρίς να έχει σχήμα.
Ω! Πόσο μεγάλο θαύμα! Πώς έγινε γύρω από εμάς αυτό το μυστήριο; Πώς παραδοθήκαμε στη φθορά και παντρευτήκαμε με το θάνατο; Πράγματι το θαύμα αυτό, όπως είναι γραμμένο, είναι σύμφωνο με την προσταγή του Θεού, ο οποίος παρέχει την ανάπαυση σε αυτούς που μετατίθενται από τη πρόσκαιρη στην αιώνια ζωή.
Δόξα Πατρί.... Ηχος ο αυτός (πλ. δ΄).
Ο θάνατός σου Κύριε, αθανασίας γέγονε πρόξενος. Ει μη γαρ εν μνήματι κατετέθης, ουκ αν ο παράδεισος ηνέωκτο. Διό τον μεταστάντα ανάπαυσον ως φιλάνθρωπος.
Κύριε, ο θάνατός σου έχει γίνει αυτός που προξένησε την αθανασία στους ανθρώπους. Εάν δεν είχες μπει μέσα στο μνήμα, δεν θα είχε ανοίξει ο παράδεισος. Γι’ αυτό ανάπαυσε τον μεταστάντα, επειδή είσαι φιλάνθρωπος.
Και νυν ....... ο αυτός ήχος ( πλ. δ΄).
Αγνή Παρθένε του Λόγου Πύλη, του Θεού ημών μήτηρ, ικέτευε ελεηθήναι την ψυχήν αυτού.
Αγνή Παρθένε η πόρτα από την οποία πέρασε ο Λόγος, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός, η μητέρα του Θεού, παρακάλεσε να ελεηθεί η ψυχή του μεταστάντος.
ΟΙ ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ.
Εν τη βασιλεία σου μνήσθητι ημών, Κύριε.
Θυμήσου μας, Κύριε, στη δική σου βασιλεία.
Ο στίχος αυτός παραπέμπει στη φράση του μετανοημένου ληστή του συσταυρωθέντος με το Χριστό όπου είπε "Μνήσθητί μου Κύριε οταν έλθεις εν τη βασιλεία σου".
Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών.
Ευτυχισμένοι είναι οι άνθρωποι οι οποίοι είναι φτωχοί (ταπεινοί) και κάθε καλό που έχουν πιστεύουν ότι προέρχεται από το Θεό. Σε αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών.
Μακάριοι οι πενθούντες, ότι αυτοί παρακληθήσονται.
Ευτυχισμένοι είναι αυτοί που πενθούν για τις αμαρτίες τους και επίσης πενθούν για το κακό που κυριαρχεί στον κόσμο, διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό.
Μακάριοι οι πραείς , οτι αυτοί κληρονομήσουσι την γην.
Ευτυχισμένοι είναι οι πράοι, διότι αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη της επαγγελίας, δηλαδή την ουράνια πατρίδα τους που είναι η άνω Ιερουσαλήμ. Η πραότητα στον άνθρωπο είναι ένας από τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος μαζί με την αγάπη, τη χαρά, την ειρήνη, τη μακροθυμία, τη χρηστότητα, την αγαθοσύνη, την πίστη, και την εγκράτεια. (Επιστολή αποστόλου Παύλου «προς Γαλάτας», κεφ. Ε/5, εδ. 22).
Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, οτι αυτοί χορτασθήσονται.
Ευτυχισμένοι είναι αυτοί οι που πεινούν και διψούν να επικρατήσει η δικαιοσύνη του Θεού, διότι αυτοί θα χορτάσουν από τη δικαιοσύνη του Θεού και θα δικαιωθούν ενώπιόν Του κατά την ημέρα της κρίσεως.
Μακάριοι οι ελεήμονες , ότι αυτοί ελεηθήσονται.
Ευτυχισμένοι είναι όσοι ελεούν, διότι και οι ίδιοι θα ελεηθούν από το Θεό.
Ηχος πλ. β'. Ληστήν του παραδείσου Χριστέ πολίτην, επί Σταυρού σοι βοήσαντα, το Μνήσθητί μου προαπειργάσω. Αυτού της μετανοίας αξίωσον καμέ τον ανάξιον.
Χριστέ μου, Εσύ έκαμες πολίτη του παραδείσου το ληστή που φώναξε δυνατά επάνω στο Σταυρό το «θυμήσου με». Τη μετάνοιά του αυτή αξίωσέ με και εμένα να τη βρω, που είμαι ανάξιος.
Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται.
Ευτυχισμένοι είναι αυτοί που έχουν καθαρή καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν το πρόσωπο του Θεού. Ο Δαβίδ στον Ν/50 ψαλμό μας λέγει: "Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός, και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου".
Με αυτό το στίχο ο βασιλιάς Δαυίδ παρακαλεί τον Θεό να κτίσει μέσα του μια νέα καθαρή καρδιά και ένα νέο καθαρό πνεύμα, το οποίο να είναι ευθές, τίμιο και έντιμο. Θα πρέπει να υπάρξει μια ριζική ανανέωση τόσο μέσα στην καρδιά του όσο και στο πνεύμα του ανθρώπου.
Γι΄ αυτό το περιστατικό, το οποίο έγινε η αιτία να μετανοήσει ο Δαβίδ και να γράψει τον περίφημο Ν/50στό ψαλμό της μετάνοιας, διαβάστε παρακαλώ τα κεφάλαια ΙΑ/11και ΙΒ/12 στο βιβλίο των «Βασιλέων Β΄» της Παλαιάς Διαθήκης.
Εάν λοιπόν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή και ανανέωση στην καρδιά και στο πνεύμα του ανθρώπου, αν δεν υπάρξει ανανέωση όλου του εσωτερικού κόσμου του, ώστε ο άνθρωπος να ζει μια καινούργια αναγεννημένη ζωή, δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να αλλάξει η διαγωγή του και οι σκέψεις του. Οι επιθυμίες του θα συνεχίζουν να είναι κακές. Όμως εδώ γεννιέται το εύλογο ερώτημα. Μπορεί από μόνος του ο άνθρωπος να ανανεώσει και να αλλάξει αυτή τη ζοφερή εσωτερική του κατάσταση; Η απάντηση που απορρέει μέσα από την Αγία Γραφή είναι ένα κατηγορηματικό «όχι».
Αυτή η ανανέωση – αναγέννηση - επέρχεται μόνον από το Πνεύμα του Θεού, γιατί αυτό μόνον μπορεί να κτίσει μια καθαρή νέα καρδιά και να εγκαινιάσει ένα νέο καθαρό πνεύμα μέσα στον άνθρωπο. Για να γίνει αυτό, πρέπει ο άνθρωπος να μετανοήσει για τις αμαρτίες του, να ζητήσει και να λάβει συγχώρηση από το Θεό και την αιώνια σωτηρία. Αυτοί είναι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι για τους οποίους λέγει ο Χριστός στο στίχο αυτό των Μακαρισμών: "Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται".
Ζωής ο κυριεύων και του θανάτου, εν ταις αυλαίς αγίων ανάπαυσον, ον προσελάβου εκ των προσκαίρων, βοώντα, μνήσθητί μου, οταν έλθης εν τη βασιλεία σου.
Εσύ, που είσαι ο κυρίαρχος της ζωής και του θανάτου, ανάπαυσε στις αυλές των αγίων, αυτόν που προσέλαβες από τα πρόσκαιρα, φωνάζοντας δυνατά, σαν τον συσταυρωμένο με το Χριστό ληστή, «θυμήσου με Κύριε, όταν έλθεις στη βασιλεία σου».
Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται.
Ευτυχισμένοι είναι οι άνθρωποι εκείνοι που είναι ειρηνικοί μεν μέσα τους, αλλά προσπαθούν να μεταδίδουν αυτήν την ειρήνη στο περιβάλλον τους και να ειρηνεύουν με τους άλλους, όσο εξαρτάται από αυτούς.
Ο των ψυχών δεσπόζων και των σωμάτων, ου εν τη χειρί η πνοή ημών, των θλιβομένων παραμυθία, ανάπαυσον εν χώρα δικαίων, ον μετέστησας δούλον σου.
Συ, που εξουσιάζεις τις ψυχές και τα σώματα και που στο χέρι σου βρίσκεται η ζωή μας και είσαι η παρηγοριά των θλιμμένων, ανάπαυσε στον τόπο των δικαίων τον δούλον σου που μετέστησες.
Μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών.
Ευτυχισμένοι είναι όσοι έχουν διωχθεί λόγω της δικαιοσύνης. Αυτοί που αγωνίστηκαν για την επικράτηση του θελήματος του Θεού στον κόσμο και διώχτηκαν από τους ασεβείς ανθρώπους. Σε αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών.
Χριστός σε αναπαύσει εν χώρα ζώντων, και πύλας παραδείσου ανοίξοι σοι και βασιλείας δείξοι πολίτην και άφεσιν σοι δώση, ων ήμαρτες εν βίω φιλόχριστε.
Είθε ο Χριστός να σε αναπαύσει στη χώρα των ζώντων και να σου ανοίξει τις πόρτες του παραδείσου και να σε καταστήσει πολίτη της επουράνιας βασιλείας του και να σου δώσει την άφεση και τη συγχώρηση για τα όσα αμάρτησες κατά τη διάρκεια του επίγειου βίου σου φιλόχριστε.
Mακάριοι εστέ οταν ονειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι παν πονηρόν ρήμα καθ΄υμών, ψευδόμενοι ένεκεν εμού.
Ευτυχισμένοι θα είστε όταν σας ονειδίσουν και καταδιώξουν και πουν λόγια συκοφαντικά εναντίον σας και θα ψεύδονται εξαιτίας του ότι πιστεύετε σε μένα.
Εξέλθωμεν και ίδωμεν εν τοις τάφοις, ότι γυμνά οστέα ο άνθρωπος, σκωλήκων βρώμα και δυσσωδία και γνώμεν τίς ο πλούτος, το κάλλος, η ισχύς και η ευπρέπεια.
Ας επισκεφτούμε τους τάφους και θα δούμε ότι ο άνθρωπος είναι γυμνά οστά, τροφή των σκωλήκων και δυσωδία και θα γνωρίσουμε τι αξίζει πλέον ο πλούτος, η ομορφιά, η δύναμη και η ευπρέπεια.
Χαίρετε και αγαλλιάσθε, οτι ο μισθός υμών πολύς εν τοις ουρανοίς.
Να έχετε χαρά και αγαλλίαση, γιατί θα είναι μεγάλος ο μισθός σας, η ανταμοιβή σας στην ουράνια βασιλεία του Θεού.
Ακούσωμεν τί κράζει ο Παντοκράτωρ, Ουαί οι εκζητούντες θεάσασθε την φοβεράν ημέραν Κυρίου. Αύτη γαρ έστι σκότος, πυρί γαρ δοκιμάσει τα σύμπαντα.
Ας ανοίξουμε τα πνευματικά μας αυτιά και ας ακούσομε τι φωνάζει ο Παντοκράτορας, αλίμονο σε αυτούς που εκζητούν να δουν τη φοβερή ημέρα της κρίσης. Αυτή θα είναι σκότος, επειδή με τη φωτιά θα δοκιμάσει τα σύμπαντα. (Το τροπάριο είναι περίληψη των στιχων 1-3 του κεφαλαίου Β΄/2 του προφητικού βιβλίου Ιωήλ της Παλαιάς Διαθήκης).
Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι.
Η Δόξα ανήκει στον Πατέρα και στον Υιό και στο Αγιο Πνεύμα.
Ανάρχω και γεννήσει τε και προόδω, Πατέρα προσκυνώ τον γεννήσαντα, Υιόν δοξάζω τον γεννηθέντα, υμνώ το συνεκλάμπον, Πατρί τε και Υιώ, Πνεύμα άγιον.
Προσκυνώ τον Πατέρα που γέννησε τον Υιό και που ο Ίδιος είναι αγέννητος και δεν έχει αρχή ούτε ανάγκη κάποιας εξέλιξης. Δοξάζω τον Υιόν που έχει γεννηθεί από τον Πατέρα και υμνώ το Άγιο Πνεύμα που λάμπει μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό.
Και νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Και τώρα και πάντοτε και αιώνια. Αμήν. Αλληλούια. Δοξολογείτε τον Κύριο.
Πώς εκ μαζών σου γάλα βρύεις Παρθένε; Πώς τρέφεις τον τροφέα της κτίσεως; Ως είδεν ο πηγάσας ύδωρ εκ πέτρας, τας φλέβας των υδάτων, διψώντα τω λαώ, καθώς γεγραπται.
Πώς πηγάζει το γάλα από τους μαστούς σου Παρθένε; Πώς τρέφεις με το γάλα σου, Αυτόν που τρέφει και συντηρεί όλη τη κτίση; Στο ερώτημα αυτό απαντά ο ίδιος ο υμνωδός αντιπαραβάλλοντας και παρομοιάζοντας το γάλα με το οποίο η Θεοτόκος έθρεψε τον Υιόν της τον Ιησού Χριστό, που είναι ο τροφέας όλης της κτίσης, με το νερό που δια πίστεως στο Θεό, έβγαλε ο Μωυσής χτυπώντας την πέτρα με τη ράβδο του, για να πιει ο διψασμένος λαός του Κυρίου που περιπλανιότανε μέσα στη σκληρή και αφιλόξενη έρημο για σαράντα χρόνια. Το περιστατικό αυτό είναι αναφέρεται στο κεφάλαιο ΙΖ/17 στο βιβλίο «Έξοδος» της Παλαιάς Διαθήκης.
Προκείμενον. Ηχος γ΄.
Μακαρία η οδός ή πορεύει σήμερον, ότι ητοιμάσθη σοι τόπος αναπάυσεως.
Ευτυχισμένος ο δρόμος τον οποίον βαδίζεις σήμερα, γιατί σου έχει ετοιμαστεί τόπος ανάπαυσης.
Στίχος. Προς σε, Κύριε κεκράξομαι ο Θεός μου.
Σε σένα Κύριε, που είσαι ο Θεός μου, θα φωνάξω δυνατά.
Προς «Θεσσαλονικείς Α΄» επιστολής Παύλου το ανάγνωσμα. (κεφ. Δ, εδάφ. 13-17).
Ἀδελφοί, οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν περὶ τῶν κεκοιμημένων, ἵνα μὴ λυπῆσθε καθὼς καὶ οἱ λοιποὶ οἱ μή ἔχοντες ἐλπίδα. Εἰ γὰρ πιστεύομεν ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, οὕτω καὶ ὁ Θεὸς τοὺς κοιμηθέντας διὰ τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σὺν αὐτῷ. Τοῦτο γὰρ ὑμῖν λέγομεν ἐν λόγῳ Κυρίου, ὅτι ἡμεῖς οἱ ζῶντες, οἱ περιλειπόμενοι εἰς τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου, οὐ μὴ φθάσωμεν τοὺς κοιμηθέντας ὅτι αὐτὸς ὁ Κύριος ἐν κελεύσματι, ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καὶ ἐν σάλπιγγι Θεοῦ καταβήσεται ἀπ᾿ οὐρανοῦ, καὶ οἱ νεκροὶ ἐν Χριστῷ ἀναστήσονται πρῶτον, ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζῶντες οἱ περιλειπόμενοι, ἅμα σὺν αὐτοῖς ἁρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις, εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα καὶ οὕτω πάντοτε σὺν Κυρίῳ ἐσόμεθα.
Αδέλφια μου, δε θέλω να αγνοείτε σχετικά με τους κεκοιμημένους, για να μη λυπάστε όπως οι υπόλοιποι που δεν πιστεύουν στο Θεό και δεν έχουν την ελπίδα τους στο Χριστό και στην Ανάστασή Του. Αν πιστεύουμε ότι ο Ιησούς πέθανε και αναστήθηκε, έτσι και ο Θεός τους κοιμηθέντας με πίστη στο Χριστό θα τούς φέρει στην αιώνια ζωή μαζί με τον Ιησού. Σας λέμε τα λόγια του Κυρίου, ότι εμείς οι ζωντανοί δε θα προ φτάσουμε τους νεκρούς, οι οποίοι θα μας προλάβουν στην προϋπάντηση του Κυρίου. Ο ίδιος ο Κύριος με πρόσταγμα , με φωνή αρχαγγέλου και με σάλπισμα Θεού θα κατεβεί από τον ουρανό και οι νεκροί που κοιμήθηκαν με πίστη στο Χριστό και στην Ανάστασή Του θα αναστηθούν πρώτοι. Έπειτα εμείς οι ζωντανοί μαζί με αυτούς, θα αρπαχτούμε μέσα σε σύννεφα, για να συναντήσουμε στον αέρα τον Κύριο μας Ιησού Χριστό και έτσι θα είμαστε πάντοτε μαζί Του.
Ειρήνη σοι τω αναγιγνώσκοντι και παντί τω λαώ.
Ειρήνη σε σένα που διαβάζεις το Αποστολικό ανάγνωσμα και σε όλο το λαό.
Αλληλούια, αλληλούια, αλληλούια.
Δοξολογείτε τον Κύριο, δοξολογείτε τον Κύριο, δοξολογείτε τον Κύριο.
Στίχος. Μακάριος ον εξελέξω και προσελάβου Κύριε.
Ευτυχισμένος είναι αυτός που εξέλεξες και τον προσέλαβες, για να είναι μαζί σου Κύριε.
Σοφία. ορθοί. Ακούσωμεν του αγίου Ευαγγελίου. Ειρήνη πάσι.
Η Σοφία του Θεού θα μιλήσει. Όλοι σταθείτε όρθιοι. Ας ακούσουμε τον άγιο Ευαγγέλιο. Ειρήνη σε όλους.
Και τω πνεύματί σου. Η ειρήνη του Θεού να είναι και στο πνεύμα σου.
Εκ του «κατά Ιωάννην» αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα.(κεφ. Ε/5, εδ. 24-30).
Πρόσχωμεν. Ας προσέξουμε.
Δόξα σοι Κύριε δόξα σοι. Η δόξα σε εσένα ανήκει Κύριε.
Εἶπεν ὁ Κύριος πρὸς τοὺς ἐληλυθότας πρὸς αὐτὸν Ἰουδαίους. Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὁ τὸν λόγον μου ἀκούων καὶ πιστεύων τῷ πέμψαντί με, ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, ἀλλὰ μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωήν. Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ νεκροὶ ἀκούσονται τῆς φωνῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ οἱ ἀκούσαντες ζήσονται. Ὥσπερ γὰρ ὁ Πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ· οὕτως ἔδωκε καὶ τῷ Υἱῷ ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ καὶ ἐξουσίαν ἔδωκεν αὐτῷ καὶ κρίσιν ποιεῖν, ὅτι υἱὸς ἀνθρώπου ἐστί. Μή θαυμάζετε τοῦτο ὅτι ἔρχεται ὥρα, ἐν ᾗ πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσονται τῆς φωνῆς αὐτοῦ, καὶ ἐκπορεύσονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως. Οὐ δύναμαι ἐγὼ ποιεῖν ἀπ᾿ ἐμαυτοῦ οὐδέν. Καθὼς ἀκούω κρίνω, καὶ ἡ κρίσις ἡ ἐμὴ δικαία ἐστίν· ὅτι οὐ ζητῶ τὸ θέλημα τὸ ἐμόν, ἀλλὰ τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με Πατρός.
Είπε ο Κύριος στους Ιουδαίους που ήλθαν να Τον συναντήσουν: Σας διαβεβαιώνω ότι εκείνος που ακούει το λόγο μου και πιστεύει σε Εκείνον που με έστειλε, δηλαδή στον Πατέρα Θεό, έχει αιώνια ζωή και δεν κρίνεται, αλλά μετέβη από το θάνατο στη ζωή. Σας βεβαιώνω ότι έρχεται ώρα και τώρα είναι κοντά, στην οποία οι νεκροί (πνευματικά) θα ακούσουν τη φωνή του Υιού του Θεού και αυτοί που θα υπακούσουν και θα πιστέψουν θα ζήσουν. Όπως ο Πατέρας έχει ζωή μέσα του, έτσι έδωσε και στον Υιό ζωή να έχει μέσα του και του έδωσε και εξουσία να κάνει κρίση, όντας Υιός ανθρώπου. Μην απορείτε γι᾿ αυτό, διότι πλησιάζει ώρα κατά την οποία όλοι οι νεκροί στα μνήματα θα ακούσουν τη φωνή Του και αυτοί πού έκαναν τις αγαθές πράξεις θα αναστηθούν στην αιώνια ζωή, ενώ αυτοί που έκαναν τα φαύλα θα αναστηθούν στην αιώνια κρίση. Δε μπορώ από μόνος Μου εγώ να κάνω κάτι, όπως ακούω, κρίνω και η κρίση μου είναι δίκαιη, διότι δεν επιζητώ το θέλημά μου, αλλά το θέλημα του Πατέρα μου που με έστειλε.
Είναι σαφές ότι το μήνυμα του Ευαγγελίου κατά τη νεκρώσιμη ακολουθία δεν απευθύνεται στο νεκρό σώμα, το οποίο άλλωστε δεν ακούει πια, αλλά απευθύνεται προς τους ζωντανούς ανθρώπους που παραβρίσκονται στην τελετή. Λέγει λοιπόν ο Χριστός : «Εκείνος που ακούει το λόγο μου και πιστεύει στο Θεό, μεταβαίνει από το θάνατο στη ζωή». Αυτή η πρόταση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι άπιστοι άνθρωποι είναι πνευματικά νεκροί, όταν όμως ακούσουν το λόγο του Χριστού και μετανοήσουν για την αμαρτωλή ζωή τους, τότε μεταβαίνουν από το θάνατο στη ζωή. Γι’ αυτό μας λέγει ο απόστολος Παύλος στην επιστολή «προς Εφεσίους» (κεφ. Β΄, εδ. 1) αναφέρει: " Και εσάς που είσαστε νεκροί εξ αιτίας των παραβάσεών σας και της απιστίας σας, ο Κύριος σας έδωσε ζωή."
Πόσο παρηγορητικός είναι ο λόγος του Ευαγγελίου καθώς μας μιλάει για αιώνια ζωή. Όμως είναι και ελεγκτικός ο λόγος του Χριστού καθώς μας μιλάει για τη δικαίωση και την αιώνια ζωή αυτών που οι πράξεις τους είναι αγαθές καθώς και για την αιώνια κρίση και καταδίκη αυτών που οι πράξεις τους είναι κακές. Πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά πάνω σ’ αυτά τα λόγια του Χριστού και να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας, αν η ζωή μας δεν συμφωνεί με το θέλημα του Θεού το οποίο είναι να ζούμε με ευλάβεια, πίστη, και υπακοή στο λόγο Του και την Εκκλησία Του.
Δόξα σοι Κύριε, δόξα σοι. Δόξα σε σένα Κύριε, δόξα σε σένα. Ευχή συγχωρητική.
Ὁ Θεὸς τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρκός, ὁ τὸν θάνατον καταπατήσας, τὸν δὲ διάβολον καταργήσας καὶ ζωὴν τῷ κόσμῳ σου δωρησάμενος αὐτός, Κύριε, ἀνάπαυσον τὴν ψυχὴν τοῦ κεκοιμημένου δούλου σου (τάδε), ἐν τόπῳ φωτεινῷ, ἐν τόπῳ χλοερῷ, ἐν τόπῳ ἀναψύξεως, ἔνθα ἀπέδρα ὀδύνη, λύπη καὶ στεναγμός. Πᾶν ἁμάρτημα τὸ παρ᾿ αὐτοῦ πραχθὲν ἐν λόγῳ ἢ ἔργῳ ἢ διανοίᾳ, ὡς ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς συγχώρησον ὅτι οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος, ὃς ζήσεται καὶ οὐχ ἁμαρτήσει· σὺ γὰρ μόνος ἐκτὸς ἁμαρτίας ὑπάρχεις ἡ δικαιοσύνη σου, δικαιοσύνη εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ὁ νόμος σου ἀλήθεια.
Ὅτι σὺ εἶ ἡ ἀνάστασις, ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἀνάπαυσις τοῦ κεκοιμημένου δούλου σου (τάδε), Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ σοὶ τὴν δόξαν ἀναπέμπομεν, σὺν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρί, καὶ τῷ παναγίῳ, καὶ ἀγαθῷ, καὶ ζωοποιῷ σου Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Εσύ που είσαι Θεός των πνευμάτων και κάθε υλικού σώματος, Εσύ που καταπάτησες το θάνατο και κατήργησες τη δύναμη του διαβόλου και χάρισες ζωή στο δικό σου κόσμο, Εσύ, Κύριε, ανάπαυσε τη ψυχή του δούλου Σου που έχει κοιμηθεί σε τόπο φωτεινό, σε τόπο χλοερό, σε τόπο αναψυχής, εκεί που έχει φύγει, ο πόνος, η λύπη και ο στεναγμός.
Κάθε αμαρτία που πράχτηκε από αυτόν με λόγο, ή με έργο, ή με τη διάνοια, Εσύ σαν αγαθός και φιλάνθρωπος Θεός που είσαι, συγχώρεσέ τον. Δεν υπάρχει άνθρωπος που θα ζήσει πάνω στη γη και δε θα αμαρτήσει. Εσύ μόνον εκτός της αμαρτίας υπάρχεις, η δικαιοσύνη Σου είναι αιώνια και ο νόμος Σου είναι η αλήθεια.
Διότι Εσύ είσαι η ανάσταση, η ζωή, και η ανάπαυση του δούλου σου (τάδε) που ήδη έχει κοιμηθεί, Χριστέ, συ είσαι ο Θεός μας και σε Εσένα αναπέμπουμε τη δοξολογία μαζί με τον άναρχο Πατέρα σου και το πανάγιο και αγαθό και ζωοποιό Σου Πνεύμα, τώρα και πάντα και αιώνια. Αμήν.
Μετά την απόλυση γίνεται ο τελευταίος ασπασμός του λειψάνου, ψαλλομένου του εξής στιχηρού προσομοίου.
Ηχος β΄. Οτε εκ του ξύλου σε νεκρόν.
Δεῦτε τελευταῖον ασπασμόν, δῶμεν αδελφοί τῷ θανόντι, εὐχαριστοῦντες Θεῷ οὗτος γὰρ ἐξέλιπε της συγγενείας αὐτοῦ καὶ πρὸς τάφον ἐπείγεται, οὐκ ἔτι φροντίζων, τὰ τῆς ματαιότητος, καὶ πολυμόχθου σαρκός. Ποῦ νῦν συγγενεῖς τε καὶ φίλοι; Ἄρτι χωριζόμεθα, ὅνπερ (ήνπερ) ἀναπαῦσαι Κύριος εὐξώμεθα.
Ελάτε να δώσουμε το τελευταίο ασπασμό στο νεκρό, ευχαριστούντες το Θεό, διότι αυτός έφυγε από τη συγγένειά του και προς το τάφο πηγαίνει, μη φροντίζοντας πια για τα μάταια και για το πολυβασανισμένο σώμα. Πού θα είναι τώρα οι συγγενείς και οι φίλοι; Τώρα χωριζόμαστε και ας παρακαλέσουμε τον Κύριο να τον (την) αναπαύσει.
ΤΟ ΝΕΚΡΩΣΙΜΟ ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ ΤΡΟΠΑΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ ΑΣΠΑΣΜΟΝ ΤΟΥ ΛΕΙΨΑΝΟΥ.
Δόξα..... Ηχος πλ. β΄.
"Ορώντες με άφωνον και άπνουν προκείμενον, κλαύσατε πάντες επ΄εμοί, αδελφοί και φίλοι, συγγενείς και γνωστοί. Την γαρ χθες ημέραν μεθ’ υμών ελάλουν, και άφνω επήλθε μοι η φοβερά ώρα του θανάτου. Αλλά δεύτε πάντες οι ποθούμενοί με, και ασπάσασθέ με τον τελευταίον ασπασμόν. Ουκ ετι γαρ μεθ΄ υμών πορεύσομαι, ή συλλαλήσω του λοιπού. Εις κριτήν γαρ απέρχομαι, ένθα προσωποληψία ουκ έστι. Δούλος γαρ και δεσπότης ομού παρίστανται, βασιλεύς και στρατιώτης, πλούσιος και πένης, εν αξιώματι ίσω. Εκαστος γαρ εκ των ιδίων έργων ή δοξασθήσεται ή αισχυνθήσεται. Αλλ΄ αιτώ πάντας και δυσσωπώ, αδιαλειπτως υπερ εμού προσεύχεσθαι Χριστώ τω Θεώ, ίνα μη καταταγώ δια τας αμαρτίας μου, εις τον τόπον της βασάνου, αλλ΄ ινα με κατατάξη όπου το φως της ζωής.
"Αυτά είναι ένα από τα τελευταία πολύ συγκινητικά τροπάρια της νεκρώσιμου ακολουθίας στα οποία υπάρχουν σημαντικά μηνύματα για τους πιστούς Χριστιανούς που έχουν πάει στην Εκκλησία, για να συμπαρασταθούν στους συγγενείς του εκλιπόντος και να συνοδεύσουν το νεκρό μέχρι την τελευταία επίγεια κατοικία του.
Κατά τη διάρκεια της νεκρώσιμης ακολουθίας μας «μιλούν»:
1. Ο Ιησούς Χριστός μέσω της αναγνώσεως του Ευαγγελικού αναγνώσματος. (Ιωάννης, κεφ. Ε΄, εδ. 24-30)
2. Ο απόστολος Παύλος μέσω της αναγνώσεως του αποστολικού αναγνώσματος. (Α΄ προς Θεσσαλονικείς επιστολής Δ΄, εδ. 13-17).
3. Ο Ιησούς Χριστός μέσω των μακαρισμών ( Μακάριοι κλπ).
4. Ο προφητάναξ Δαβίδ δια των στίχων του ψαλμού (Άμωμοι εν οδώ Αλληλούια κλπ) τους οποίους ψάλλουν οι ψάλτες.
5. Ακόμη μας μιλούν για το θάνατο και την αιώνια ζωή οι διάφοροι μεγάλοι ιεροί υμνωδοί συγγραφείς, (όπως ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός) μέσα από τα επικήδεια τροπάρια τα οποία εκτός από τη Θεολογική τους τους αρτιότητα και πληρότητα έχουν και έναν άκρως φιλοσοφικό χαρακτήρα.
Αν παρατηρήσουμε με προσοχή, θα εννοήσουμε ότι μπροστά στο δίκαιο Κριτή, που είναι ο Ιησούς Χριστός, κάποτε όλοι μας θα βρεθούμε με την αναχώρηση μας από αυτήν την πρόσκαιρη και απατηλή ζωή. Μπροστά στο Χριστό δεν μπορούμε να προβάλουμε τα επίγεια τυχόν αξιώματα μας και να του ζητήσουμε να μας κρίνει με ιδιαίτερη εύνοια, δηλαδή με προσωποληψία.
Όλοι θα είμαστε ίσοι ενώπιον Του ανεξάρτητα τη θέση που κατέχουμε εδώ στη γη. Είτε δούλοι είμαστε, είτε αφεντικά, είτε πλούσιοι, είτε φτωχοί, είτε επώνυμοι, είτε ανώνυμοι, είτε βασιλιάδες, είτε στρατιώτες, είτε ωραίοι , είτε άσκημοι, είτε μορφωμένοι, είτε αγράμματοι, ένα και μόνο ένα θα είναι το κριτήριο της επουράνιας κατάταξής μας. Ο λόγος του Θεού μας αναφέρει ακριβώς για πιο λόγο θα κριθούν οι άνθρωποι από το Θεό: «Κι αυτή είναι η κρίση, ότι το φως ήρθε στον κόσμο, και οι άνθρωποι αγάπησαν το σκοτάδι περισσότερο παρά το φως για τον λόγο ότι, τα έργα τους ήσαν πονηρά» (κατά Ιωάννην, κεφ. Γ/3, εδ. 19).
Ας αναθεωρήσουμε λοιπόν τον τρόπο της ζωής μας και ας έχουμε πίστη στο Χριστό εκτελώντας τα έργα εκείνα που ευαρεστούν το Θεό. Κάποτε οι μαθητές ρώτησαν τον Κύριο: «Είπον λοιπόν προς αυτόν Τι να κάμωμεν, διά να εργαζώμεθα τα έργα του Θεού;» Η απάντηση του Κυρίου ήταν: «Απεκρίθη ο Ιησούς και είπε προς αυτούς Τούτο είναι το έργον του Θεού, να πιστεύσητε εις τούτον, τον οποίον εκείνος απέστειλε» (Ιωάννης Σ/6: 28,29).
Το πρώτιστο και σπουδαιότερο έργο είναι να πιστέψουμε στο Χριστό και να αγαπούμε το Θεό με όλη μας τη ψυχή, τη διάνοια και τη δύναμή μας και το συνάνθρωπό μας, όπως τον εαυτό μας. Φανερό είναι ότι τίποτα δε φέραμε στον κόσμο με τη γέννησή μας και πιο φανερό ακόμη είναι ότι τίποτα δε θα πάρουμε μαζί μας με το θάνατό μας.
Επί του τάφου.
Στη συνέχεια καταβιβάζεται ο νεκρός στον τάφο, οπότε ο Ιερέας ραντίζει αυτόν σταυροειδώς, με το λάδι από το κανδήλι, λέγοντας:
Ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι, πλυνείς με και υπέρ χιόνα λευκανθήσομαι.
Ράντισέ με ύσσωπο και θα καθαριστώ, πλύνε με και θα γίνω λευκός σαν το χιόνι (Ψαλμός Ν/50, εδ. 7). Στη συνέχεια σηκώνει χώμα με το φτυάρι και το ρίπτει σταυροειδώς επάνω στο νεκρό λέγοντας.
Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής, η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτή. Γή ει και εις γην απελεύσει.
Στον Κύριο ανήκει η γη και ό,τι υπάρχει σε αυτή. Στον Κύριο ανήκει η οικουμένη και όλοι οι κατοικούντες σε αυτήν. Χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις. Η φράση αυτή είναι η τελευταία που ψάλλεται στο νεκρό. Αμέσως μετά τα φτυάρια θα τον σκεπάσουν με χώμα και η πλάκα θα σκεπάσει το νεκρό του σώμα.
Η τελευταία αυτή πρόταση, "γη εί και εις γην απελεύση" είναι εκπληκτική και είναι η φράση που είπε ο Θεός στον Αδάμ μετά την παρακοή του. (Γένεση κεφ. Γ/3, εδ. 19). Η φράση αυτή διαλύει όλη την ανθρώπινη ματαιοδοξία, έπαρση, υπερηφάνεια και εγωισμό. Δείχνει στους ανθρώπους που την ακούν πόσο μακριά είναι από την αλήθεια, όταν νομίζουν ότι "κατέχουν" τη γη, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι χώμα στην υλική τους υπόσταση.
Εκείνο που έχει την αληθινή αξία είναι η αιώνια ψυχή του ανθρώπου. Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος διερωτάται στο Ευαγγέλιό του, κεφ. ΙΣ/16, εδ. 26: «Επειδή, τι ωφελείται ο άνθρωπος, αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, ζημιωθεί όμως την ψυχή του; Ή, τι θα δώσει ο άνθρωπος σε ανταλλαγή τής ψυχής του;»
Η τελευταία πράξη της ταφής του νεκρού δείχνει ότι δεν «κατέχει» ο άνθρωπος τη γη, αλλά αντιθέτως η γη τον κατέχει και απορροφάει μέσα της το υλικό σώμα του ανθρώπου και το διαλύει «εις τα εξ ών συνετέθη».
Επισημαίνουμε ιδιαίτερα την τελευταία φράση που λέει ο Ιερέας κατά την κάθοδο του νεκρού στον τάφο που είναι η εξής:
"Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής, η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτή.
Γη εί και εις γην απελεύσει". "Όλη η γη και ό,τι βρίσκεται πάνω και μέσα σε αυτήν ανήκει στον Κύριο καθώς και όλη η οικουμένη και όλοι όσοι κατοικούν σε αυτήν".
"Γή είσαι και στη γη πήγαινε ή ξαναγύρισε στη γη στην οποίαν ανήκεις".
Αυτή η φράση απευθύνεται στο νεκρό και είναι τα τελευταία λόγια που του λέει ο Ιερέας, λίγο προτού μπει στη γη την οποία παλεύει ο άνθρωπος να κατακτήσει, όμως αυτή στο τέλος τον κατανικά και αφομοιώνει το υλικό του σώμα μέσα της. ---
** Ανάλυση των Ευαγγελικών περικοπών:
1/ Του “Αποστόλου” από την επιστολή “Α΄ Θεσσαλονικείς”, κεφ. Δ/4, εδ. 13 - 17, αναφέρεται στο blog:giorgoskomninos.blogspot.com Η δημοσίευση έγινε στις 21-01-16.
2/ Του "Ευαγγελίου" από το «κατά Ιωάννην», κεφ. Ε/5, εδ. 24 – 30, αναφέρεται στο blog: giorgoskomninos.blogspot.com Η δημοσίευση έγινε στις 15-01-14.
