5. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΣΑΡΔΕΩΝ.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΣΑΡΔΕΩΝ.    "η εκκλησία που είχε αποκοιμηθεί".       

βιβλίο "Αποκάλυψης", κεφ.  Γ/3,  εδ. 1- 6. 

1 Και προς τον άγγελον της εν Σάρδεσιν εκκλησίας γράψον Ταύτα λέγει ο έχων τα επτά πνεύματα του Θεού και τους επτά αστέρας. Εξεύρω τα έργα σου, ότι το όνομα έχεις ότι ζης και είσαι νεκρός. 

2 Γίνου άγρυπνος και στήριξον τα λοιπά, τα οποία μέλλουσι να αποθάνωσι διότι δεν εύρηκα τα έργα σου τέλεια ενώπιον του Θεού. 

3 Ενθυμού λοιπόν πως έλαβες και ήκουσας, και φύλαττε αυτά και μετανόησον. Εάν λοιπόν δεν αγρυπνήσης, θέλω ελθεί επί σε ως κλέπτης, και δεν θέλεις γνωρίσει ποίαν ώραν θέλω ελθεί επί σε. 

4 Έχεις ολίγα ονόματα και εν Σάρδεσι, τα οποία δεν εμόλυναν τα ιμάτια αυτών, και θέλουσι περιπατήσει μετ' εμού με λευκά, διότι είναι άξιοι. 

5 Ο νικών, ούτος θέλει ενδυθή ιμάτια λευκά, και δεν θέλω εξαλείψει το όνομα αυτού εκ του βιβλίου της ζωής, και θέλω ομολογήσει το όνομα αυτού ενώπιον του Πατρός μου και ενώπιον των αγγέλων αυτού. 

6 Όστις έχει ωτίον, ας ακούση τι λέγει το Πνεύμα προς τας εκκλησίας. 

         ΣΧΟΛΙΑ : 

      Η εκκλησία στις Σάρδεις. Οι Σάρδεις τον 6ο αιώνα π.Χ. υπό την αρχηγίαν του Κροίσου είχαν αναδειχτεί σε μια από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις του κόσμου με πολύ μεγάλη φήμη. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είχε δεχτεί τη Χριστιανική πίστη και είχε ομολογήσει πίστη στο Χριστό. H εκκλησία των Σάρδεων ήταν μια ζωντανή, δυνατή, μεγάλη εκκλησία και κάθε Κυριακή ήταν γεμάτη από κόσμο. Η φήμη της είχε φτάσει μέχρι τον ουρανό και γι’ αυτό ο Κύριος της απευθύνει τα λόγια: «έχεις όνομα ότι ζεις». Με την επιστολή Του πολλά καλά είχε να τους πει ο Κύριος. Ανάμεσά τους δεν υπήρχαν αιρέσεις, ούτε Νικολαϊτες, ούτε Ιεζάβελ. Υπήρχαν μεγάλες συναθροίσεις της εκκλησίας με πλούσια και εμπνευσμένα κηρύγματα, με χορωδίες που υμνούσαν τον Κύριο. Τι άλλο θα ήθελες, Κύριε, να δεις; Όλα είναι πλούσια μέσα στην εκκλησία, όλα είναι σε υπερθετικό βαθμό. 

       Καθώς ο επίσκοπος διαβάζει το γράμμα του ουρανού στην εκκλησία, στην πρώτη κιόλας στροφή το Πνεύμα του Θεού αναφέρει: «Ξέρω ότι είσαι φημισμένη Εκκλησία, ξέρω ότι έχει όνομα ότι ζεις, αλλά είσαι νεκρή». Τι είπε ο Κύριος; Ότι η εκκλησία των Σάρδεων με τα πλούσια έργα, με τα θαυμαστά κηρύγματα, με τις ξακουστές διακονίες, με τις ωραίες μουσικές, με όλες εκείνες τις δραστηριότητες που την έχουν κάνει ξακουστή παντού και μέχρι τον ουρανό, είναι νεκρή; Ναι, λέγει Εκείνος που «ερυνά νεφρούς και καρδίας» (Αποκάλυψη Β/2: 23), καθώς γνωρίζω τα πάντα για σένα, θα ήθελα να σου πω ότι είσαι μια νεκρή εκκλησία στη σχέση σου με το Θεό. «Είσαι νεκρή διότι δεν βρήκα τα έργα σου τέλεια ενώπιον του Θεού». Τι είχε συμβεί; Είχε διακοπεί η επικοινωνία της Εκκλησίας των Σάρδεων με τον ουρανό. Είχε διακοπεί η εσωτερική επαφή της καρδιάς των μελών της εκκλησίας με την καρδιά του Χριστού. Και ενώ η εσωτερική πνευματική επικοινωνία είχε χαθεί, είχαν διατηρηθεί όλοι εκείνοι οι εξωτερικοί τύποι, οι οποίοι είναι σωστοί και αναγκαίοι για την ομαλή ζωή της εκκλησίας. Όλοι αυτοί οι τύποι όχι μόνο δεν ωφέλησαν την εκκλησία, αλλά έγιναν και επικίνδυνοι, καθώς έδιναν στα μάτια του κόσμου, αλλά κυρίως και των μελών της την ψευδαίσθηση ότι η εκκλησία ήταν ζωντανή. Μάλιστα όσο πιο πολύ χανόταν η εσωτερική – πνευματική επαφή της εκκλησίας με το Χριστό, τόσο πιο πολλούς και ωραιότερους στα μάτια του κόσμου έκαναν τους εξωτερικούς τύπους στην Εκκλησία των Σάρδεων, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για μια ζωντανή εκκλησία. 

       Σε όλες τις εκκλησίες είχε διαδοθεί το καλό όνομα της εκκλησίας, γιατί είχε αναπτύξει, ιδιαίτερα κατά το παρελθόν, μια πλούσια δραστηριότητα που έκανε όλους να μιλάνε για την εκκλησία των Σάρδεων. Ο άνθρωπος, θα το επαναλάβουμε άλλη μια φορά, «αποβλέπει στο φαινόμενο, ο Θεός όμως αποβλέπει στην καρδιά του ανθρώπου» (Α΄ Σαμουήλ ΙΣ/16: 7). Τούτο το καλό όνομα μπορούμε να πούμε ότι λειτούργησε αρνητικά για την εκκλησία, καθώς έκλεισε τα μάτια των μελών της και δεν μπόρεσαν να δουν την πραγματική πνευματική τους κατάσταση, έκλεισε τα αυτιά τους και δεν μπόρεσαν να ακούσουν εκείνο που από καιρό τους έλεγε ο ουρανός: «το όνομα έχεις ότι ζεις, αλλά είσαι νεκρή». 

      Το «καλό όνομα» αναμφισβήτητα είναι μια πλούσια κληρονομιά για μια εκκλησία. Όμως τίποτα δεν εξαντλείται ευκολότερα από ένα κεφάλαιο στο οποίο δεν προστίθεται κάτι κάθε φορά. Οι νόμοι που διέπουν τα κεφάλαια στον υλικό κόσμο είναι οι ίδιοι εκείνοι που διέπουν τα κεφάλαια και στον πνευματικό κόσμο. Όλα τα κεφάλαια εξαντλούνται πολύ γρήγορα, αν μόνον παίρνεις απ’ αυτά και δεν προσθέτεις. Τα μεγάλα κεφάλαια που θα πρέπει να διαθέτει μια εκκλησία είναι το «κεφάλαιο της αγάπης» προς το Θεό και προς τον συνάνθρωπο, είναι το «κεφάλαιο της πίστης», της εμπιστοσύνης, της ζωντανής επαφής του ανθρώπου με το Θεό. Αν τούτα τα κεφάλαια δεν ενισχύονται και δεν ανανεώνονται καθημερινά και η όλη δραστηριότητα της εκκλησίας εξαντλείται σε κάποιους εξωτερικούς τύπους, σε κάποιες εκδηλώσεις κλπ, γρήγορα έρχεται η πνευματική χρεοκοπία και η αποξένωση της εκκλησίας από το Πνεύμα του Θεού. 

      Η Παλαιά Διαθήκη μας δίνει ένα θλιβερό, αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πρόκειται για ένα λαμπρό και ωραίο νέο, που άκουγε στο όνομα Σαμψών (Κριταί ΙΓ/13: 24). Πόσο γενναίος στάθηκε τούτος ο άνθρωπος! Υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος των εχθρών του λαού του Θεού. Πόσο μεγάλους άθλους πραγματοποίησε, πάντοτε με τη δύναμη του Θεού, για να σώσει το λαό του από τους εχθρούς τους και πόσο μεγάλη φήμη απέκτησε μέσα από τις μεγάλες του επιτυχίες! Το όνομά του είχε γίνει συνώνυμο των λέξεων: «δυνατός», «άτρωτος», «ανίκητος». Όμως με την άστοχη ζωή του άφησε το μεγάλο πνευματικό κεφάλαιο που διέθετε σιγά – σιγά να εξαντληθεί. Ένα μεγάλο λάθος του ήταν ότι αποκοιμήθηκε στα πόδια της Δαλιδά (Κριταί ΙΣ/16: 4-18), κοιμήθηκε μέσα στην αγκαλιά της αμαρτίας. Αυτό το λάθος αναμφισβήτητα ήταν μεγάλο, όμως υπήρξε και ένα άλλο που ήταν το αποκορύφωμα, που υπήρξε η έσχατη τραγωδία για τον άνθρωπο αυτόν που ο Θεός είχε προορίσει, για να σώσει το λαό Του (Κριταί ΙΓ/13: 5).

       Επειδή όλες τις φορές τον είχε βοηθήσει ο Κύριος και γλίτωνε από τις διάφορες παγίδες του εχθρού, θεώρησε ότι ήταν δεδομένη κάθε φορά μέσα στη ζωή του τη δύναμη του Θεού και δε φρόντιζε να μένει σε μια στενή εσωτερική επικοινωνία μαζί Του. Ενεργούσε στο Όνομα του Θεού σύμφωνα με τη δική του θέληση και σύμφωνα με την "επιθυμία των οφθαλμών του" (Α΄ Ιωάννου Β/2: 16). Δεν πρόσεξε καλά το μεγάλο πνευματικό κεφάλαιο που διέθετε, δεν το ανανέωσε, δεν κοίταξε το βιβλιάριο, για να δει ότι με την πάροδο του χρόνου το ποσό, που κάποτε διέθετε είχε πλέον μηδενιστεί και νόμιζε ότι παραμένει αμετάβλητο. Μ’ αυτό το πνεύμα, μ’ αυτές τις σκέψεις έπεσε να κοιμηθεί, νομίζοντας ότι θα είναι για πάντα δυνατός. Ο λόγος του Θεού μας εξηγεί την αιτία που τον οδήγησε σε τραγωδία. Ποιος ήταν αυτός ο λόγος; «Αλλ' αυτός δεν γνώρισε ότι ο Κύριος είχε απομακρυνθεί απ' αυτόν». (Κριταί ΙΣ/16: 20). Είχε προδώσει τη σχέση του με το Θεό ερωτοτροπώντας με την αμαρτία και ο Θεός είχε αποσύρει το Πνεύμα Του και τη δύναμή Του απ’ αυτόν. Έπρεπε να το είχε σκεφθεί, αλλά η γλυκιά αγκαλιά της Δαλιδά και τα ωραία της χάδια δεν του επέτρεψαν να κάνει άλλες σκέψεις. 

   «δεν γνώριζε ότι ο Κύριος είχε απομακρυνθεί απ’ αυτόν». Ίσως να μην υπάρχουν μελαγχολικότερες φράσεις μέσα στο λόγο του Θεού. Ο παλιός, ο δυνατός, ο ανίκητος Σαμψών δεν είχε αντιληφθεί ότι ο Θεός είχε αποτραβηχτεί από κοντά του. Το αποτέλεσμα : Αποτυχία, αιχμαλωσία, τύφλωση, χάλκινες αλυσίδες, σκληρή δουλειά για το άλεσμα του σιταριού στη φυλακή της Γάζας (Κριταί ΙΣ/16: 21). Τι είχε συμβεί; Προσπάθησε ο Σαμψών να ζήσει με το κεφάλαιο του παρελθόντος και δεν είχε αντιληφθεί ότι αυτό είχε εξαντληθεί. Ότι ο λογαριασμός του στον ουρανό είχε μηδενιστεί. Μου αρέσει ιδιαίτερα μια φράση μέσα από το λόγο του Θεού. «Όλα αυτά έγιναν παραδείγματα σ' εκείνους, και γράφτηκαν για τη νουθεσία μας» (Α΄ Κορινθίους Ι/10: 11). Δε γράφτηκαν, για να γνωρίζουμε ιστορία, να ξέρουμε να απαντάμε κλπ. «έγειναν παραδείγματα σε μας, γιά να μη είμαστε εμείς επιθυμηταί κακών, καθώς και εκείνοι επεθύμησαν» (Α΄ Κορινθίους Ι/10: 6).  Ο Σαμψών νόμισε ότι οι άθλοι του, οι νίκες, οι θαυμαστές επιτυχίες που είχε στο παρελθόν θα υπήρχαν για πάντα, ότι αυτές ήταν ανεξάντλητες και ανεξάρτητες από τη σχέση του με το Θεό. Έτσι δεν καλλιέργησε στη ζωή του μια στενή προσωπική, εσωτερική, πνευματική σχέση με το Θεό, που θα αύξαναν τις «καταθέσεις» του στον ουρανό και άφησε το πλούσιο κεφάλαιό του να εξαντληθεί.

       Κάτι ανάλογο συνέβη και με την εκκλησία των Σάρδεων. Σιγά – σιγά βρέθηκε μακριά από το Θεό μέσα στη δύναμη του εχθρού. Ομολογούσαν πίστη στο Θεό, όμως αυτή ήταν «κατ’ όνομα», αφού συνέχιζαν τα ειδωλολατρικά τους μολύσματα. Ήταν μια εκκλησία με νεκρή ομολογία και απλά είχε τη φήμη ότι ήταν χριστιανική. Πόσες φορές αυτό δεν επαναλήφθηκε μέσα στην εκκλησιαστική ιστορία; Επί μέρους εκκλησίες σήκωσαν το ανάστημά τους, για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό και ενώ στο παρελθόν είχαν σημειώσει σημαντικές επιτυχίες, δεν τα κατάφεραν να νικήσουν ακριβώς, γιατί το κεφάλαιό τους είχε εξαντληθεί. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό, ναυάγιο, ήττα, πανωλεθρία.
         2 Γίνου άγρυπνος και στήριξον τα λοιπά, τα οποία μέλλουσι να αποθάνωσι διότι δεν εύρηκα τα έργα σου τέλεια ενώπιον του Θεού.

H συμβουλή του Κυρίου προς τα μέλη της Εκκλησίας των Σάρδεων, αλλά και για κάθε πιστό άνθρωπος είναι: «μείνε ξάγρυπνος». Έχουμε ανάγκη να μείνουμε πνευματικά «ξάγρυπνοι» ώστε να μπορούμε να «ξυπνάμε» και να στηρίζουμε και τους γύρω μας, όλους αυτούς που καθημερινά μας περιβάλουν και οι οποίοι καθημερινά πεθαίνουν και χάνονται μέσα στην αμαρτία και την άγνοια. Ο Κύριος αναφέρεται σε πνευματική αγρύπνια που θα μας διασφαλίσει ετοιμότητα πνευματική και στενή εσωτερική επικοινωνία μαζί Του. Πως θα εξασφαλιστεί αυτή; Θα εξασφαλιστεί μέσα από την ειλικρινή πίστη, την αγάπη και τη λατρεία στον Κύριο Ιησού Χριστό, γιατί Αυτός είναι το μοναδικό πρόσωπο που έδωσε ο ουρανός για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων (Πράξεις Δ/4: 12). Ο Κύριος καθώς παρατηρεί την όλη δραστηριότητα της Εκκλησίας ομολογεί ότι δεν βρήκε τα έργα της να είναι σύμφωνα με το θέλημά Του.

   3 Ενθυμού λοιπόν πως έλαβες και ήκουσας, και φύλαττε αυτά και μετανόησον. Εάν λοιπόν δεν αγρυπνήσης, θέλω ελθεί επί σε ως κλέπτης, και δεν θέλεις γνωρίσει ποίαν ώραν θέλω ελθεί επί σε. 

    Θυμήσου λέγει ο Κύριος στην Εκκλησία Του, σε κάθε πιστό άνθρωπο, εκείνα που άκουσες, εκείνα που έλαβες, εκείνα που σου αποκάλυψε το Πνεύμα του Θεού, φέρτα και πάλι στη μνήμη σου και τήρησέ τα. Κάνε σωστά έργα ενώπιον του Κυρίου που θα απορρέουν από την αγάπη σου προς Αυτόν. Μετανόησον. Είναι προστακτική και σημαίνει τώρα πρέπει να μετανοήσεις, να αλλάξεις τρόπο σκέψης, ζωής, να ξεφύγεις από τις παραδόσεις και τα ψεύδη του σατανά να ακολουθείς το Πνεύμα του Θεού και να αποκτήσεις «νουν Χριστού». (Α΄ Κορινθίους Β/2: 16). Αν ο άνθρωπος δεν μετανοήσει, αν συνεχίσει την πορεία του στηριζόμενος στις ανθρώπινες παραδόσεις ο Κύριος μια μέρα θα τον κρίνει για τη συμπεριφορά του αυτή. Μέσα από το λόγο του Θεού γνωρίζουμε ότι ο Κύριος θα έρθει «ως κλέπτης εν τη νυκτί» (Β΄ Πέτρου Γ/3: 10). Θα έρθει ξαφνικά, μυστικά, χωρίς καμία άλλη προειδοποίηση, πέρα απ’ αυτά που μας έχει αποκαλύψει μέσα στο λόγο Του, όπως ακριβώς έρχεται ο κλέφτης τη νύχτα. Μακάριος ο δούλος ον ευρίσκει γρηγορούντα. «Ενώ δε απήρχοντο διά να αγοράσωσιν, (οι μωρές) ήλθεν ο νυμφίος και αι έτοιμοι εισήλθον μετ' αυτού εις τους γάμους, και εκλείσθη η θύρα» (Ματθαίος ΚΕ/25: 10). 

    «Έχεις ολίγα ονόματα και εν Σάρδεσι, τα οποία δεν εμόλυναν τα ιμάτια αυτών, και θέλουσι περιπατήσει μετ' εμού με λευκά, διότι είναι άξιοι». Ο Κύριος δεν παύει να τονίζει και τα θετικά στοιχεία της εκκλησίας. Μέσα στη νεκρή εκκλησία των Σάρδεων υπήρχαν και εξαιρέσεις. Υπήρχαν και ζωντανοί χριστιανοί και σ’ αυτούς ο Κύριος στέλνει πλούσιες υποσχέσεις. Η πρώτη υπόσχεση του Κυρίου είναι: «ο νικών, ούτος θέλει ενδυθεί ιμάτια λευκά» (Αποκάλυψη Γ/3: 5). Το λευκό υπήρξε πάντοτε το χρώμα που συμβόλιζε την αθωότητα, την αγνότητα, τη χαρά, τη γιορτή, την ευτυχία, τη δόξα. Εδώ αναφέρεται σαν ένα σύμβολο ομορφιάς με το οποίο θα περιβληθεί στον ουρανό ο «νικητής» τούτης της ζωής. Ο Κύριος δίνει τις υποσχέσεις των λευκών ιματίων σ’ εκείνους «που δεν μόλυναν τα ιμάτιά τους», σ’ εκείνους που έζησαν μια ζωή σύμφωνα με το λόγο Του και αγιάστηκαν και λευκάνθηκαν με το πολύτιμο αίμα του Κυρίου Ιησού Χριστού. Το αίμα του Ιησού Χριστού που έτρεξε πάνω στο σταυρό του Γολγοθά είναι το μοναδικό λευκαντικό για τη μαυρισμένη εξαιτίας της αμαρτίας ψυχή του ανθρώπου. Την καρδιά του ανθρώπου, που η αμαρτία την έκανε να είναι «απατηλή και σφόδρα διεφθαρμένη» (Ιερεμίας ΙΖ/17: 9) μόνο το αίμα του Χριστού μπορεί να την καθαρίσει. (Α' Ιωάννου Α/1: 7). Τη συγχώρηση και αποκατάσταση του ανθρώπου μπροστά στο Θεό, που είναι η μεγαλύτερη ανάγκη τούτης της ζωής, ΜΟΝΟΝ το αίμα του αθώου Αρνίου μπορεί να την πραγματοποιήσει. 

        Με «λευκή στολή» υπόσχεται ο ουρανός ότι θα ντύσει το «νικητή». Όμως ας προσέξουμε, γιατί τα υφαντήρια στα οποία υφαίνονται οι στολές αυτές είναι εδώ κάτω στη γη. Καθημερινά με τη ζωή μου, με τις πράξεις μου, με τα λόγια, με τις σκέψεις μου, υφαίνω τη στολή που μια μέρα στον ουρανό θα μου προσφέρει ο Χριστός. Δεν είναι όλες ίδιες οι στολές. Υπάρχουν λευκές, υπάρχουν κατάλευκες, υπάρχουν "λευκότερες χιόνος" (Ψαλμός ΝΑ/51: 7) και ο καθένας θα λάβει εκείνη για την οποία εργάστηκε.

       Πολλές οι υποσχέσεις του Θεού για το «νικητή» τούτης της ζωής. Αυτή όμως η υπόσχεση που ακολουθεί αποτελεί τον παιάνα, αποτελεί το θρίαμβο, αποτελεί την κορυφή των υποσχέσεων για τον καθένα που θα «σταθεί» και θα «νικήσει»: «Και δεν θέλω εξαλείψει το όνομα αυτού εκ του βιβλίου της ζωής» (Αποκάλυψη Γ/3: 5). Υπάρχουν δημοτολόγια στον ουρανό, που γράφονται οι πολίτες του; Ναι, το διαβεβαίωσε ο ίδιος ο Κύριος. Κάποτε μία ευρύτερη ομάδα μαθητών ήρθαν χαρούμενοι στον Κύριο και του είπαν: «Κύριε, και τα δαιμόνια υποτάσσονται εις ημάς εν τω ονόματί Σου» (Λουκάς Ι/10: 17). Η απάντηση του Κυρίου ήταν: «μη χαίρετε, ότι τα πνεύματα υποτάσσονται εις εσάς, αλλά χαίρετε μάλλον ότι τα ονόματά σας εγράφησαν εν τοις ουρανοίς» (Λουκάς Ι/10: 20). Το σπουδαιότερο πράγμα σε τούτη τη ζωή είναι να φροντίσει ο άνθρωπος να γραφεί το όνομά του στα δημοτολόγια του ουρανού. 

        Όταν ο άνθρωπος φύγει από τη ζωή και πάει στον ουρανό, τίποτα δε θα μπορεί να διαγράψει το όνομά του και τίποτα δε θα μπορεί να του στερήσει τις χαρές του ουρανού, όσο όμως βρίσκεται σε τούτη τη ζωή από μόνος του μπορεί να το διαγράψει, αν δεν «σταθεί» όπως ο Θεός θέλει. Ο Θεός δε διαγράφει, όμως επικυρώνει την απόφαση που θα λάβουμε, μέσα στην ελευθερία που Αυτός μας έδωσε. Γι’ αυτό το λόγο ο Απ. Παύλος μας συμβουλεύει: «μετά φόβου και τρόμου εργάζεσθε την εαυτών σωτηρίαν» (προς Φιλιππησίους Β/2: 12). Γι’ αυτό ο Κύριος μας είπε: «ο υπομείνας μέχρι τέλους αυτός θα σωθεί» (Ματθαίος ΚΔ/24: 13). 

     «και θα ομολογήσω το όνομα αυτού ενώπιον του Πατρός Μου και ενώπιον των αγγλέλων Αυτού». Θα ανοίξει ο βασιλιάς του ουρανού ο Ιησούς Χριστός, το δημοτολόγιο του ουρανού, το βιβλίο της ζωής, όπως ονομάζεται και καθώς θα διαβάζει το όνομα του κάθε πολίτη του ουρανού, θα ομολογεί ενώπιον του Πατέρα και ολόκληρου του αγγελικού κόσμου: "Αυτός είναι δικός Μου, πλύθηκε και καθαρίστηκε με το αίμα Μου" (Α΄ Ιωάννου Α/1: 7). Η χάρις Μου και το Έλεός Μου τους έσωσε και θα συμπληρώσει ο Κύριος: Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήσαν αναμάρτητοι, αντίθετα κάποτε ήταν εχθροί του Θεού (Κολοσσαείς Α/1: 21), όμως μετανόησαν, εξομολογήθηκαν σε Μένα τις αμαρτίες τους και Εγώ τους συγχώρησα, γιατί έχω εξουσία από τον Πατέρα να συγχωρώ αμαρτίες επί της γης (Μάρκος Β/2: 10). Επειδή υπέμειναν μέχρι το τέλος στηριζόμενοι στη δική Μου δύναμη, θα είναι για πάντα πολίτες του ουρανού και θα περιπατούν μαζί Μου ενδεδυμένοι με λευκά ενδύματα».---